Sermaye piyasasının düzenli ve verimli işleyebilmesi için çeşitli kurumlar beraberce faaliyet göstermektedir. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) sermaye piyasasını düzenleyen ve denetleyen kamu kurumudur. SPK’nın temel görevi piyasanın işleyiş kurallarını belirlemek, piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamak, ilgili kurumların belli kurallar çerçevesinde faaliyet göstermesini sağlamak ve yatırımcıların haklarını korumaktır.
Borsa İstanbul, pay senetleri, varantlar, sertifikalar, tahviller, vadeli işlem sözleşmeleri, opsiyonlar, uluslararası menkul kıymetler ve kıymetli madenlerin işlem gördüğü borsadır.
Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB), sermaye piyasasında faaliyet gösteren banka ve aracı kurumların üye olduğu, özdüzenleyici bir meslek kuruluşudur. Birlik, sermaye piyasasının ve aracılık faaliyetlerinin geliştirilmesi; birlik üyelerinin dayanışma, özen ve disiplin içinde çalışmalarının sağlanması; haksız rekabetin önlenmesi ve mesleki konularda üyelerin aydınlatılması için çalışmaktadır.
Yatırım kuruluşu terimi; aracı kurumlar ve bankaları ifade etmektedir. Yatırım kuruluşları Sermaye Piyasası Kanununda belirtilen faaliyetlerde bulunabilirler. Yatırım kuruluşları, SPK’dan faaliyet izni almak zorundadır. Aracı kurumlar aldıkları izin çerçevesinde tüm piyasalarda (pay senedi, varant, tahvil/bono, türev, kaldıraçlı işlem) alım-satım yapabilir. Bankalar ise sadece tahvil/bono ve (paylara dayalı olanlar hariç) türev işlemleri yapabilir. Tüm yatırım kuruluşlarına ve yetkilendirildikleri faaliyet alanlarına ilişkin bilgiler SPK’nın internet sitesinde güncel olarak yer almaktadır.
Halka açık şirketler, pay senetleri halka arz edilmiş olan veya ortak sayısı 500’ü aştığı için halka arz edilmiş sayılan anonim şirketlerdir. Her halka açık şirket borsada işlem görmüyor olabilir. Borsaya kote olan şirketler Borsanın koyduğu bazı şartları taşıyan ve böylelikle işlem görmesine izin verilen şirketleri ifade etmektedir.
İstanbul Takas ve Saklama Bankası (Takasbank), Borsa İstanbul’da yapılan tüm alım-satım işlemlerinin takası, (alış işlemlerinde paranın ödenip menkul kıymetin teslim alınması; satış işlemlerinde menkul kıymetin teslim edilip paranın alınması) Takasbank tarafından gerçekleştirilmektedir. Takasbank, ayrıca Borsa İstanbul üyesi banka ve aracı kurumlara çeşitli bankacılık hizmetleri sunar.
Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK), her yatırımcının pay senetleri, varant ve sertifikaları, borçlanma araçları ile yatırım fonu katılma belgelerinin kaydını tutar ve saklamasını yapar.
Yatırımcı Tazmin Merkezi (YTM), yatırım kuruluşlarının, yatırım hizmet ve faaliyetinden kaynaklanan nakit ödeme veya sermaye piyasası araçları teslim yükümlülüklerini yerine getirememeleri hâlinde, yatırımcıları belirli bir üst sınır dahilinde tazmin etmek amacıyla kurulmuştur.
Sermaye Piyasası Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşu (SPL) sermaye piyasası alanında faaliyet gösteren kuruluşlar ile bu kurumlarda çalışanların mesleki yeterliliklerini, bilgi ve becerilerini tespit etmek için lisanslama sınavları yapmak, ilgili ihtisas alanları itibariyle mesleki yeterliliklerini gösterir lisans vermek, eğitim programları düzenlemek, sermaye piyasası çalışanlarının lisanslarını tutmak amacıyla kurulmuştur.
Portföy yönetim şirketleri, özel olarak portföy yöneticiliği yapmak üzere kurulan şirketlerdir. Bu şirketler yatırım fonları ile kurumsal ve bireysel yatırımları yönetir.
Emeklilik şirketleri, özel olarak bireysel emeklilik fonu kurmak üzere faaliyet gösteren şirketlerdir. Bu şirketlerin derlediği birikimler portföy yönetim şirketlerince yönetilir.
Derecelendirme şirketleri, kredi derecelendirmesi ve kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesi yapar. Kredi derecelendirmesi, şirketlerin risk durumlarını ve borçlarını ödeme gücünü değerlendirir. Kurumsal yönetim derecelendirmesi ise, şirketlerin SPK tarafından yayınlanan Kurumsal Yönetim İlkelerine uyumunu değerlendirir.
Öte yandan, daha geniş anlamda finansal sistemde Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Hazine ve Merkez Bankası’nın da düzenleyici rolleri bulunur.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Türkiye’de tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak, bankalar ve özel finans kurumlarının piyasa disiplini içerisinde sağlıklı ve etkin bir yapıda işleyişi için uygun ortamı yaratmak amacıyla faaliyet gösterir.
T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı ülkenin ekonomi politikaları çerçevesinde hazine işlemleri, kamu finansmanı, yabancı ülke ve kuruluşlardan borçlanma, ülkenin finansman politikaları çerçevesinde sermaye akımlarına ilişkin düzenleme ve işlemlerin yanı sıra, bireysel emeklilik sistemi dahil olmak üzere sigortacılık sektörüne ilişkin izleme ve düzenleme faaliyetlerini yürütür. Kıymetli madenler piyasasında işlem yapmaya yetkili kurumlara ilişkin düzenlemeler de Hazine tarafından yapılır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. TCMB’nin görevleri arasında finansal sistemde istikrarı sağlamak, para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak bulunmaktadır. TCMB, para politikası doğrultusunda para arzının ve ekonominin likiditesinin düzenlenmesi amacıyla, menkul kıymet alım-satımı, repo ve ters repo, menkul kıymetlerin ödünç alınıp-verilmesi gibi işlemleri yapabilmektedir.
